خبرایران: دومین نشست به نمایش فیلم «451 درجه فارنهایت» ساخته فرانسوا تروفو اختصاص یافت.
به گزارش خبرایران، شنبه چهاردهم آذر ماه در دومین نشست به تماشای کتاب، فیلم سینمایی «451 درجه فارنهایت» ساخته فرانسوا تروفو که در سال 1966 بر اساس رمان «ری برد بری» ساخته شده است، تحلیل و بررسی شد. محمد خندان، پژوهشگر حوزه مطالعات خواندن و نریمان افشاری، پژوهشگر حوزه زیبایی‌شناسی هنر و منتقد فیلم، منتقدین حاضر در دومین نشست به تماشای کتاب بودند.
در آغاز این نشست، نریمان افشاری، منتقد سینما به ارائه توضیحاتی در خصوص فرانسوا تروفو و ویژگی آثار او پرداخت. وی تروفو را از پیشروان جریان موج نو فرانسه دانست و «451 درجه فارنهایت» را به لحاظ تاریخی، سبکی و کیفی ذیل فیلم‌های موج نو فرانسه دسته‌بندی کرد. افشاری در خصوص جریان موج نو در سینمای فرانسه بیان کرد: از دهه 1950 منتقدان فرانسوی در مجله «کایه دو سینما» شروع به نقد جریان سینمای غالب، یعنی سینمای روایت محور کردند؛ منتقدان «کایه دو سینما»، از این سینما با عنوان سینمای دیکتاتوری که ویژگی اصلی آن پیرنگ پرستی است، یاد کرده‌اند؛ پیرنگ پرستی مخاطب را مجبور به دنبال کردن خط سیر مشخصی می‌کند و باقی مسائل اعم از میزانسن، دوربین، طراحی صحنه، نوع شخصیت پردازی و... پیرو پیرنگ خواهد بود.
افشاری ادامه داد: «451 درجه فارنهایت» از فیلم‌های مربوط به دور دوم موج نو است؛ داشتن رویکرد سیاسی و نقد ایدئولوژی مشخصه‌های بارز دور دوم موج نو است که در این فیلم به وضوح دیده میشود. در واقع در این فیلم تروفو مضمون اصلی رمان «برد بری» را در جریان مقاومت در برابر سینمای غالب، به یک میزانسن سینمایی تبدیل می‌کند.
این منتقد سینما ضمن بیان اطلاعاتی از نویسنده کتاب «451 درجه فارنهایت»، درخصوص این اثر گفت: «451 درجه فارنهایت»، «1984» اثر جورج اورول و «دنیای شگفت انگیز نو» اثر آلدوس هاکسی، همگی دنیایی خیالی در تضاد با مدینه فاضله، که می‌توان از آن به عنوان مدینه فاجعه یاد کرد، ساخته‌اند. در آن سال‌ها گسترش ایدئولوژی چپ و شروع مقدمات جنگ سرد، سبب خلق داستان‌هایی از این دست شد؛ داستان‌هایی با تصویر فضایی خیالی از آینده که در واقع نقدی به جریان توتالیتر موجود در آن‌زمان، محسوب میشود.
در ادامه این نشست، محمد خندان، پژوهشگر حوزه مطالعات خواندن، به بیان توضیحاتی در خصوص تجربیات تاریخی در کتابسوزی و تقابل آن با بحث جریان آزاد اطلاعات پرداخت. وی با اشاره به عوامل مؤثر در تألیف «451 درجه فارنهایت»، بیان کرد: «ری برد بری» مشاهده جریان کتابسوزی آلمان نازی را جرقه‌ای برای خلق این اثر عنوان کرده است. «برد بری» پس از کتابسوزی آلمان نازی، داستان کوتاهی تحت عنوان «the fire man» نوشت که این داستان بعدها مبنای نگارش «451 درجه فارنهایت» میشود. در واقع «برد بری» که کار تروفو اقتباسی از اثر اوست، به صراحت اعلام می‌کند که قصد نقد آلمان نازی را داشته؛ با اینحال من معتقدم که ما نباید این فیلم را صرفاً به نزاع بین لیبرال دموکراسی و توتالیتاریسم با برجسته کردن بحث کتابسوزی تقلیل دهیم؛ چراکه کتابسوزی تنها مختص نازیسم، فاشیسم، توتالیتاریسم و... نبود. کتابسوزی در طول تاریخ انواع مختلفی داشته و با انگیزه‌های متفاوت سیاسی، نژادی، مذهبی، سکولار، اعتراضی و... انجام می‌شده؛ اما تمامی موارد کتابسوزی که در طول تاریخ سراغ داریم مربوط به محتوای کتاب می‌شده و در واقع همواره به منظور از بین بردن محتویات مضر انجام می‌شد.
از آنجا که یکی از عمده‌ترین نقدهای وارد شده به فیلم «451 درجه فارنهایت»، بحث ضعف میزانسن است، نریمان افشاری در ادامه نشست به ارائه توضیحاتی در این خصوص پرداخت و گفت: برخلاف نظر برخی منتقدان، بنده به ضعف میزانسن در این فیلم اعتقادی ندارم؛ به اعتقاد من میزانسن این فیلم با سایر آثار تروفو متفاوت است؛ تروفو برای اولین بار در سال 1963 تصمیم به ساخت این فیلم می‌گیرد، که به دلیل کمبود مالی این امکان به وجود نمی‌آید، نهایتاً یک کمپانی انگلیسی تولید فیلم را تقبل می‌کند. «451 درجه فارنهایت» اولین فیلم رنگی و تنها فیلم انگلیسی زبان تروفو است؛ تروفو و اصولاً فرانسوی‌ها به تولید فیلم به زبان انگلیسی تمایل چندانی ندارند؛ از این جهات او تا حدودی از استانداردهای موجود عدول می‌کند.
وی تصریح کرد: اقتباس صرفاً برداشت یک داستان و تولید فیلم بر اساس آن نیست؛ در نقد فیلم، اقتباس خوب زمانی اتفاق می‌افتد که رسانه اقتباس شده باشد؛ هر هنری رسانه خاص خود را دارد و ابزارهای هر رسانه متفاوت است؛ اقتباس زمانی به خوبی صورت می‌گیرد که عناصر، مضامین اصلی داستان و... به زبان رسانه جدید تعریف شود؛ در اینجا زبان رمان بایستی به زبان سینما تبدیل می‌شد، که این اتفاق به خوبی در این فیلم رخ داده است. به طور کل به عقیده من تم اصلی داستان در رمان و فیلم مقاومت است؛ مقاومت گروهی از انسان‌ها که در برابر اضمحلال فردیت خویش ایستادگی می‌کنند؛ این افراد در اقلیت جامعه خویش هستند. بنابراین در این داستان مسأله کتاب و کتابسوزی مطرح نیست، نقد نظامی است که در پی فردیت زدایی است و برای اینکار ابزار متفاوتی در اختیار دارد؛ در این سیستم از تلویزیون به عنوان دستگاه معناساز در جامعه استفاده میشود. تلویزیون در زندگی قهرمان این داستان نقش تعیین کننده‌ای دارد؛ تیتراژ ابتدایی این فیلم با نمایش تصاویری از آنتن‌های تلویزیون آغاز میشود؛ حتی در عنوان‌بندی ابتدای فیلم هم کلمه‌ای وجود ندارد و اسامی عوامل به صورت گفتاری بیان میشود و اثری از نوشتار نیست. این مسائل نکاتی نیست که در رمان وجود داشته باشد؛ در واقع «تروفو» به خوبی با استفاده از عناصر سینمایی، زبان رمان را به زبان سینما تبدیل کرده است.
در ادامه این مبحث محمد خندان، اظهار داشت: این فیلم داستان زندگی افرادی است که در وظیفه خود حل شده‌اند؛ آدم‌هایی از هم بیگانه، که فردیتشان زائل شده و کتاب به دلیل اینکه فضای فردیت خلق می‌کند، عنصری ضد اجتماعی تلقی میشود.
وی ادامه داد: در طول تاریخ، کتابسوزی با انگیزه‌های مختلف انجام می‌شده، اما در اثر «تروفو» مطلق کتاب سوخته میشود؛ چراکه کتاب رسانه سوژه است؛ مدرنیته با کتاب میسر شده؛ بعضی متفکران در غرب به این مسأله توجه کرده‌اند که کتاب درونی دارد، که آدمی را جذب می‌کند و در امنیت درونی کتاب است که سوژه در ذهن آدمی متولد میشود. در این فیلم مسأله اینست که آگاهی نباید باشد، و کتاب معادل آگاهی است.
افشاری ضمن تأیید وجود رابطه‌ای تنگاتنگ بین سینما و رمان، بیان کرد: بعضی از مورخین تاریخ سینما، پیدایش دیدگاه سینمایی را متأثر از تصویرگری‌های ذیل رمان‌ها می‌دانند. رابطه بین سینما و رمان همواره باقی می‌ماند، چراکه هر دو، از رسانه‌های داستان‌گو و روایتگر هستند.
وی در خصوص نوع اقتباس تروفو از رمان «451 درجه فارنهایت» اظهار داشت: به عقیده من اقتباس، قابل تفکیک به دو شاخه تطابقی و تصاحبی است؛ در ساخت این اثر «تروفو» در عین وفاداری به رمان «برد بری»، در سبک و لحن روایت، کاملاً سینمایی عمل کرده و به عقیده من اقتباس تصاحبی بسیار موفقی انجام داده است.
بنابراین گزارش، سلسله نشست ـ پژوهش‌های «به تماشای کتاب» به صورت ماهانه، به همت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران و به میزبانی فرهنگسرای ابن‌سینا برگزار میشود و کتابداران، مخاطبین ویژه آن خواهند بود.